Wiedza naukowa to obserwacje („nagie fakty”) powiązane z teorią. Wiedza ma postać struktury (zobacz systemowe podejście do nauki). W zasadzie nie można oddzielić obserwowanych faktów od teorii, bo są ze sobą powiązane.
W historii nauki akcentowano (przypisywano kluczowe znaczenie) różnym elementom procesu poznawczego. Zwracano uwagę na obserwacje i uogólnienia z nich wynikające (indukcjonizm), na logiczne zależności między elementami wiedzy (redukcjonizm), zaplanowane eksperymenty i testowanie hipotez (falsyfikacjonizm Poppera) czy w końcu dostrzeżono wagę teorii (paradygmat Kuhna, twardy rdzeń Lakatosa). W nauce coraz silniej zauważa się jest aspekt historyczny i powolne rozbudowywanie i przebudowywanie „gmachu” wiedzy.
Ze względu na różnorodne elementy procesu poznania naukowego prace naukowe – a więc także prace licencjackie i magisterskie – podzielić możemy na: 1. prace przeglądowe, 2. opisowe, 3. badawcze (eksperymentalne) i 4. prace teoretyczne. W wyróżnionych typach prac silniejszy akcent położono na jeden z elementów. Wszystkie mają charakter naukowy, choć mogą mieć różną strukturę, podporządkowana głównemu celowi i charakterowi pracy.
Ze względu na zastosowanie wiedzy w praktyce można także wyróżnić 5. prace projektowe i 6. aplikacyjne (w pracach dyplomowych pojawiają się na studiach inżynierskich),
Każda praca naukowa (pełen proces poznania naukowego) składa się z czterech etapów (elementów):
1. Zapoznania się ze stanem wiedzy (prace przeglądowe), czyli to, co wiadomo z badań innych i to, czego jeszcze nie wiadomo. W pracy magisterskiej lub licencjackiej ten element znajduje się to w części „wstęp”. Niektóre publikacje naukowe składają się tylko z przeglądu piśmiennictwa (bez własnych, oryginalnych badań) – są to prace przeglądowe. Zarówno rozdział w pracy magisterskiej (czy publikacji naukowej), jak i praca przeglądowa zawiera elementy twórczej analizy dorobku i stanu wiedzy. To nie jest prosta wyliczanka jedynie tego, co zrobili inni. Przegląd piśmiennictwa (stanu wiedzy w zakresie danego tematu) to także próba usystematyzowania, uporządkowania wiedzy w danym zakresie. A przede wszystkim wskazanie luk i białych plam, nasuwających się problemów itd. Z przeglądu stanu wiedzy wynika cel badań: uzupełnić luki, sprawdzić wątpliwości, powtórzyć eksperymenty by mieć pewność, zbadać to, czego jeszcze nikt nie robić (choćby dotyczyło to maleńkiego wycinka).
2. Opis (prace opisowe). To „nudne” prace opisujące nowe obiekty: gatunki, elementy struktury organizmów (od anatomii, przez fizjologię aż do genów), jak i układy ekologiczne: zgrupowania, biocenozy, ekosystemy. geny, enzymy, typu substancji biologicznie czynnych itd.. W wielu przypadkach prace magisterskie z biologii środowiskowej dotyczą opisu biocenozy (lub jej komponentów) – na przykład fauny chruścików w różnych układach: poszczególnych jeziorach, rzekach (ogólnie typach zbiorników), typach krajobrazu, obszarach chronionych. Różny jest cel tego opisu. Najczęściej pojedyncza praca licencjacka czy magisterska jest elementem szerszych badań (nauka to przede wszystkim proces zespołowa i kumulatywna). Z jednego opisu niewiele wynika, natomiast z opisu wielu obiektów wynika już bardzo dużo. Podkreślmy to jeszcze raz: nauka jest przedsięwzięciem zespołowym. W wyniku dokonanego opisu nasuwają się wnioski natury ogólnej, niezaplanowane hipotezy, interpretacje itd. Celem takich badań jest wykonanie opisu, nie można więc stawiać hipotez zerowych na samym początku poszukiwań. Stawiamy sobie cel a nie koniecznie hipotezę. Czasem tego typu prace wydają się nudne czy „nienaukowe”. Są jednak niezbędne. Ale, żeby były przydatne, opis musi być standardowy, umożliwiający łatwe porównywanie z innymi takimi opisami. Na podstawie opisów i dokładniejszych analiz statystycznych pojawiają hipotezy co do zależności i przypuszczenia jak funkcjonuje przyroda. Należy pamiętać, że są to zależności statystyczne, a nie przyczynowo-skutkowe, sugerują związek a nie go dowodzą. Z obserwowanych faktów, na zasadzie indukcji, tworzymy uogólnienia (zależności i prawa bardziej ogólne).
3. Eksperyment (prace eksperymentalne: testowanie hipotez dotyczących wyjaśnienia struktury i funkcjonowania). W wyniku zebrania opisów wielu obiektów rodzą się pytania dotyczące wytłumaczenia: „dlaczego” opisywany obiekt jest taki a nie inny, jak wytłumaczyć jego strukturę, jak funkcjonuje, jak się zmienia itd. Na bazie prac opisowych rodzą się hipotezy robocze. Po postawieniu takiej hipotezy można zaplanować eksperyment, pozwalający odrzucić lub utrzymać tę hipotezę. Wiemy co chcemy dokładniej sprawdzić i do tego eksperymentu dobieramy odpowiednią metodą. W celu badawczym (tego typu prac) stawia się sfalsyfikowanie jakieś hipotezy. Prace eksperymentalne są najciekawsze. Podkreślić jednak trzeba, że nie są one możliwe bez wcześniejszych badań opisowych (trzeba kreować hipotezy i trzeba mieć co testować). Eksperymenty pomagają odkryć i udowodnić rzeczywiste związki przyczynowo-skutkowe. W badaniach eksperymentalnych także stosuje się metody statystyczne, lecz zupełnie inne i służące innemu celowi niz w przypadku badań opisowych.
4. Teoria, uogólnienie (prace teoretyczne) – wiedza ma postać ustrukturyzowaną w formie teorii, uogólnień, paradygmatów, wraz z odpowiednią terminologią, językiem. Porządkowanie warstwy teoretycznej wymaga dużej wiedzy i rozeznania. Ze względu na te cechy raczej nie poleca się pisania takich prac dyplomowych (licencjat, magisterium). W największym stopniu dyplomant przygotowując swoja pracę zapoznaje się jedynie z obowiązującymi teoriami, paradygmatami, mniej lub bardziej świadomie ucząc się i rozpoznając relacje między elementami teorii. Prace teoretyczne należą do najwartościowszych z naukowego punktu widzenia.
5. Zastosowanie wiedzy w praktyce. Nauka często ma charakter użytkowy. W pracach naukowych i dyplomowych możemy zatem wyróżnić opracowania o charakterze projektowym i aplikacyjnym (występują na studiach inżynierskich).
Praca projektowa stanowi kompleksowy projekt konkretnego systemu w istniejącej lub hipotetycznej firmie (np. projekt procesu biotechnologicznego, wytwarzania bioproduktu, programu komputerowego, itp.) bez konieczności jego wdrażania. Dotyczy zastosowania wiedzy w praktyce a jej oryginalny charakter dotyczy projektu - pomysłu na zastosowanie w praktyce jakiegoś wycinka wiedzy.
Praca aplikacyjna jest już bardziej "konkretna" i jest dedykowana konkretnemu odbiorcy (istniejącej jednostce gospodarczej, organizacji lub instytucji). Jest to wiec projekt dla konkretnego odbiorcy, jasno zdefiniowanej sytuacji. Praca o tym charakterze zawiera projekt oraz wdrożenie procesu lub systemu, realizującego określone funkcje użytkowe, wynikające z analizy środowiska lub potrzeb użytkownika (np. wykrycie, modyfikacja i usunięcie przyczyn niewłaściwej jakości bioprocesów lub biomateriałów).
Praca licencjacka może mieć charakter przeglądowy. Jest niejako rozbudowanym wstępem, przygotowaniem do dalszych badań, kontynuowanych np, na studiach magisterskich. Prace inżynierskie mogą mieć charakter projektowy lub aplikacyjny.
W pracy licencjackiej o charakterze badawczym oraz w magisterskiej (ta ze swej natury zawsze jest badawcza) występuje element 1. (przegląd piśmiennictwa) oraz element 2. lub 3. Czasem praca może mieć charakter mieszany, a w pracach licencjackich – mogą wyłącznie składać się z przeglądu piśmiennictwa (element 1). W części dyskusyjnej pojawiać się może także element 4. (teoria).
Ponieważ prace dyplomowe mogą mieć różny charakter w odniesieniu do etapów poznania i wdrożenia wiedzy w praktyce, to mają także różny układ treści i inaczej będzie wyglądał konspekt oraz kolejność rozdziałów. Zanim zaczniesz naśladować (wzorować się) jakąś pracę dyplomową (po którą sięgnąłeś jako przykład), zastanów się, czy twoje badania lub poszukiwania naukowe mają taki sam charakter. Dopiero wtedy czerp wzorce.
Zobacz także: konspekt pracy (układ treści w pracy dyplomowej)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz